×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Szczepienia i inne rodzaje immunoprofilaktyki

dr hab. n. med. Ernest Kuchar
Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym WUM

Co to jest immunoprofilaktyka i na czym polega?

Przez immunoprofilaktykę określa się dwa rodzaje postępowania chroniącego przed zakażeniem i zachorowaniem na chorobę zakaźną:

  1. Immunoprofilaktykę czynną, czyli szczepienia ochronne
  2. Immunoprofilaktykę bierną, czyli podanie immunoglobulin (przeciwciał odpornościowych).

Szczepienia ochronne

Na czym polegają szczepienia ochronne?

Wykonanie szczepienia polega na kwalifikacji pacjenta do szczepienia oraz domięśniowym, podskórnym, doustnym lub donosowym podaniu odpowiedniej szczepionki, czyli preparatu antygenowego, który pobudza organizm biorcy do wytworzenia swoistej odporności i długotrwałej pamięci immunologicznej. Uodpornienie uzyskiwane za pomocą szczepienia jest procesem czynnym, zależnym od odpowiedzi immunologicznej osoby szczepionej. Szczepienia ochronne przeciwko chorobom zakaźnym są uznawane za najskuteczniejszą i najbardziej opłacalną pod względem ekonomicznym profilaktykę chorób zakaźnych. Dzięki powszechnym szczepieniom ochronnym wyeliminowano lub znacznie ograniczono zapadalność na liczne choroby zakaźne, takie jak np. polio, odra, błonica, tężec czy krztusiec.

Na czym polega kwalifikacja do szczepienia ochronnego?

Decyzja o szczepieniu wymaga informacji dotyczących stanu zdrowia osoby szczepionej. Najistotniejsze są dane dotyczące alergii, stanu odporności i ostatnio przyjmowanych szczepień, dlatego podstawową rolę w kwalifikacji do szczepień odgrywa wywiad, a badanie lekarskie służy jedynie weryfikacji niektórych elementów. Prawidłowo zebrany wywiad przed szczepieniem powinien obejmować przynajmniej poniższe pytania:

Jak się aktualnie czuje osoba kwalifikowana do szczepień? Czy jest chora?

Co prawda brak dowodów na poparcie tezy o szkodliwości lub gorszej odpowiedzi na szczepienie w czasie ostrej choroby, niemniej jednak zaleca się odłożenie szczepienia do czasu poprawy stanu ogólnego. Przeziębienia, biegunki i przyjmowanie antybiotyków nie stanowią przeciwwskazań do szczepień. Stan zdrowia osoby kwalifikowanej do szczepienia potwierdza się badaniem lekarskim.

Czy osoba kwalifikowana do szczepienia jest uczulona na jakiekolwiek leki, pokarmy i szczepionki?

Wywiad obciążony reakcją anafilaktyczną po szczepieniu typu pokrzywki, duszności lub zapaści krążenia stanowi przeciwwskazanie do podania dalszych dawek szczepionki.

Czy kiedykolwiek po szczepieniu wystąpiły poważne odczyny poszczepienne?

Odczyny poszczepienne w wywiadzie zmuszają do zachowania szczególnej ostrożności przy szczepieniach lub ich odroczenia.

Czy osoba kwalifikowana do szczepienia cierpi na nowotwór, białaczkę, AIDS lub inne choroby upośledzające odporność?

Stosowanie żywych szczepionek jest zazwyczaj przeciwwskazane u chorych z upośledzoną odpornością. Od powyższej reguły są wyjątki. Na przykład dzieci bezobjawowo zakażone HIV szczepi się żywą szczepionką MMR.

Czy osoba kwalifikowana do szczepienia przyjmuje jakiekolwiek leki, które upośledzają odporność, takie jak glikokortykosteroidy, cytostatyki, lub jest w trakcie radioterapii?

Szczepienia powinno się odroczyć do czasu zakończenia chemioterapii i radioterapii.

Czy osoba kwalifikowana do szczepienia cierpi na padaczkę lub inne choroby neurologiczne?

Szczepionka przeciwko krztuścowi jest przeciwwskazana u dzieci z wywiadem obciążonym encefalopatią po podaniu poprzednich dawek szczepionki. Także postępujące, nieustabilizowane choroby neurologiczne stanowią przeciwwskazanie do szczepień przeciwko krztuścowi.

Czy w ciągu ostatniego roku osoba kwalifikowana do szczepienia otrzymała transfuzję krwi, preparatów krwiopochodnych lub immunoglobuliny?

Występowanie we krwi pacjenta swoistych przeciwciał jest względnym przeciwwskazaniem do szczepień zawierających żywe, atenuowane wirusy (np. MMR, różyczka, ospa wietrzna), ponieważ może zmniejszyć ich skuteczność.

Czy osoba kwalifikowana do szczepienia jest w ciąży lub planuje zajście w ciążę w najbliższym czasie?

Szczepionki zawierające żywe, atenuowane wirusy są przeciwwskazane miesiąc przed zajściem w ciążę i w czasie ciąży ze względu na teoretyczne ryzyko przeniesienia wirusa na płód. Szczepienie tymi szczepionkami u kobiet jest dozwolone tylko w razie pewności, że pacjentka nie jest w ciąży.

Czy osoba kwalifikowana do szczepienia otrzymała jakiekolwiek szczepienie w ostatnich czterech tygodniach?

Między podaniem szczepionek, które zawierają żywe, atenuowane drobnoustroje wymagany jest co najmniej 4-tygodniowy odstęp. Szczepionki zawierające drobnoustroje zabite lub same antygeny można podawać w dowolnych odstępach.

Jak dzielą się szczepienia ochronne ujęte w polskim Programie Szczepień Ochronnych?

Przeprowadzanie szczepień ochronnych jest praktyką rutynową we wszystkich krajach świata, które ustalają swoje narodowe programy szczepień ochronnych. W polskim Programie Szczepień Ochronnych (PSO, potocznie zwanym kalendarzem szczepień) szczepienia dzielą się na obowiązkowe, które są finansowane z budżetu państwa oraz szczepienia zalecane, które są wykonywane na koszt pacjenta.

Jakie szczepienia ochronne są obowiązkowe w Polsce?

Szczepienia obowiązkowe dotyczą przede wszystkim dzieci. W PSO na 2017 rok Główny Inspektor Sanitarny do obowiązkowych szczepień ochronnych zaliczył szczepienia przeciwko: wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, gruźlicy, odrze, śwince i różyczce, błonicy, tężcowi, krztuścowi, poliomyelitis i Haemophilus influenzae typu b. Do szczepień obowiązkowych w niektórych grupach pacjentów z uwagi na zwiększone ryzyko zachorowania należą ponadto szczepienia przeciwko pneumokokom, ospie wietrznej, wściekliźnie (w razie narażenia, takiego jak skaleczenie lub pokąsanie przez zwierzę podejrzane o wściekliznę), tężcowi, błonicy i WZW B.

Jakie szczepienia ochronne są zalecane w Polsce?

W PSO na 2017 rok Główny Inspektor Sanitarny zalecił prowadzenie szczepień ochronnych przeciwko: wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, wirusowemu zapaleniu wątroby typu A, odrze, śwince i różyczce, ospie wietrznej, grypie, rotawirusom, błonicy, tężcowi, krztuścowi, Streptococcus pneumoniae (pneumokokom), Neisseria meningitidis (meningokokom), Haemophilus influenzae typ b, kleszczowemu zapaleniu mózgu, cholerze, durowi brzusznemu, poliomyelitis, żółtej gorączce, ludzkiemu wirusowi browaczaka (HPV) wściekliźnie i gruźlicy. Zalecenia dotyczące poszczególnych szczepień i grup pacjentów, u których są one wskazane, publikuje corocznie Główny Inspektor Sanitarny w Programie Szczepień Ochronnych na dany rok. Zalecenia szczepień dotyczą określonych stanów lub sytuacji, np. wiek, niedobory odporności, wyjazd do kraju, gdzie choroba zakaźna występuje endemicznie.

Immunoprofilaktyka bierna, immunoglobuliny

Immunoprofilaktyka bierna polega na domięśniowym lub dożylnym podaniu immunoglobulin pochodzących od ludzkich dawców. Z racji wysokich kosztów i ograniczonej dostępności immunoprofilaktykę bierną stosuje się w ściśle określonych wskazaniach, do których należą: pierwotne (wrodzone) niedobory immunoglobulin, profilaktyka poekspozycyjna wybranych chorób zakaźnych (wścieklizny i tężca) u osób nieszczepionych, profilaktyka poekspozycyjna w grupach podwyższonego ryzyka (np. zapobieganie ospie wietrznej u kobiet ciężarnych, które zostały narażone na kontakt z chorym i nie chorowały dotąd na ospę wietrzną).

Jakim chorobom można zapobiegać za pomocą immunoprofilaktyki biernej?

Immunoprofilaktykę bierną można stosować w profilaktyce chorób zakaźnych, takich jak: wirusowe zapalenie wątroby typu A, wirusowe zapalenie wątroby typu B (np. u noworodków urodzonych z matek zakażonych HBV oraz po ekspozycji na krew), ospa wietrzna, po narażeniu na zakażenie tężcem, wścieklizną i błonicą (osoby nieszczepione).

Szczepienia ochronne są najskuteczniejszym sposobem zapobiegania chorobom zakaźnym. Szczepienia obowiązkowe są programem minimalnym będącym wynikiem kompromisu między potrzebami zdrowotnymi społeczeństwa a możliwościami ekonomicznymi państwa. Szczepienia zalecane stanowią ich uzupełnienie konieczne dla właściwej profilaktyki chorób zakaźnych. Wszystkim osobom dorosłym zaleca się wykonanie szczepień zalecanych zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych, tj. przeciwko WZW typu B, WZW typu A, odrze, śwince i różyczce, ospie wietrznej, grypie, kleszczowemu zapaleniu mózgu, błonicy, tężcowi, Streptococcus pneumoniae (pneumokokom), Neisseria meningitidis (meningokokom), a w razie potrzeby przeciwko żółtej gorączce i wściekliźnie. Podstawą kwalifikacji do szczepienia jest właściwie zebrany wywiad, aktualny stan zdrowia to jedyny punkt wywiadu, który możemy potwierdzić badaniem przedmiotowym.
24.02.2017
Zobacz także
  • Niepożądane odczyny poszczepienne
  • Przeciwwskazania uniwersalne do szczepień
  • Klasyfikacja i skład szczepionek
Wybrane treści dla Ciebie
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Południowej
  • Szczepienia przed wyjazdem na Karaiby (Wyspy Karaibskie)
  • Szczepienie przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi
  • Szczepienie przeciwko gruźlicy
  • Szczepienie przeciwko pałeczce hemofilnej typu b (Hib)
  • Szczepienia przed wyjazdem do Afryki Północnej
  • Szczepienie przeciwko środkowoeuropejskiemu odkleszczowemu zapaleniu mózgu
  • Szczepienie przeciwko meningokokom
  • Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce
  • Szczepienia obowiązkowe dla podróżnych
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta