×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych

lek. med. Jarosław Ciaś
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny we Wrocławiu

Co to jest diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych i na czym polega?

Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych służy identyfikacji drobnoustrojów chorobotwórczych, w tym wypadku bakterii, odpowiedzialnych za rozwój reakcji zapalnej bądź choroby zakaźnej. Określony patogen wywołuje miejscową lub ogólną odpowiedź zapalną. Objawy typowe dla miejscowej reakcji zapalnej to: obrzęk, nadmierne ocieplenie, zaczerwienienie, ból, częściowa czy całkowita utrata funkcji danego narządu. Objawem typowym dla ogólnoustrojowej reakcji może być wzrost temperatury ciała lub pogorszenie samopoczucia.

Przed podjęciem diagnostyki mikrobiologicznej i wyborem określonej metody warto zwrócić uwagę, że określone bakterie charakteryzuje tendencja do zakażania określonych tkanek. Jest to tzw. tropizm, który oznacza, że określone bakterie uszkadzają te, a nie inne układy czy narządy. I tak na przykład, wiele bakterii można wyhodować z przewodu pokarmowego czy ze skóry, ale nie oznacza to, że są odpowiedzialne za rozwój zakażenia w tych lokalizacjach.

Dlatego tak istotnym elementem diagnostyki zakażeń bakteryjnych jest wiedza na temat fizjologicznej flory bakteryjnej. Nie każdy uzyskany wynik badania musi oznaczać toczące się obecnie zakażenie albo zakażenie wywołane zidentyfikowanym patogenem. Lekarz stawiający diagnozę zawsze powinien brać pod uwagę informacje uzyskane z wywiadu od pacjenta, odchylenia w badaniu fizykalnym oraz wyniki badań dodatkowych. Wyniki badań mikrobiologicznych stanowią tylko jeden z elementów kierujących lekarza do prawidłowej diagnozy.

Właściwie zaplanowana, przeprowadzona i zinterpretowana diagnostyka mikrobiologiczna umożliwia zidentyfikowanie drobnoustroju odpowiedzialnego za rozwój choroby, a co za tym idzie dobór antybiotyku o dużej skuteczności wobec tego drobnoustroju.

Metodami wykorzystywanymi najczęściej w diagnostyce mikrobiologicznej zakażeń bakteryjnych są:

  • bakterioskopia
  • hodowla z oznaczeniem wrażliwości na antybiotyki (posiew)
  • badania serologiczne
  • badania molekularne

Bakterioskopia umożliwia szybką, dokonywaną w ciągu kilku godzin, ocenę pod kątem obecności i rodzaju patogenu w badanej próbce. Stanowi ona etap początkowej diagnostyki mikrobiologicznej. Materiałem poddanym badaniu są najczęściej płyny ustrojowe, takie jak krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, ropa. Z uzyskanego materiału wykonuje się odpowiednio barwiony i utrwalany preparat. Można go wykonać bezpośrednio (preparat bezpośredni) bądź z hodowli bakteryjnej (preparat właściwy). Następnie preparat ogląda się pod mikroskopem. W barwieniu najczęściej stosuje się metodę Grama, dobór zastosowanej techniki zależy jednak od bakterii, będącej przypuszczalną przyczyną zakażenia. Wstępna ocena bakterioskopowa niekiedy umożliwia szybkie wdrożenie skutecznego leczenia.

Posiew jest podstawową metodą diagnostyczną stosowaną w zakażeniach bakteryjnych. Polega on na przeniesieniu uzyskanego materiału od pacjenta na określone mikrobiologiczne podłoża, a następnie na hodowli zakończonej izolacją i identyfikacją bakterii, tworzących pojedyncze kolonie. Czas od „posiania” materiału biologicznego na określonej pożywce do uzyskania wyniku wynosi przeważnie kilka dni (zwykle 3–4 dni). Dodatkową zaletą tego badania jest możliwość oznaczenia antybiogramu, czyli wrażliwości bakterii na określony antybiotyk. Umożliwia to modyfikację leczenia tak, by było jak najbardziej skuteczne.

Badania serologiczne polegają na wykryciu obecności antygenów bakterii bądź przeciwciał, które mają zdolność wiązania się z określonymi antygenami. Warto wspomnieć, że samo wykrycie przeciwciał nie oznacza aktualnie toczącej się choroby i może świadczyć jedynie o kontakcie z daną bakterią w przeszłości, dlatego wynik badania serologicznego musi zawsze zinterpretować lekarz.

Badania molekularne polegają na wykryciu materiału genetycznego bakterii – kwasu nukleinowego. Do wykrywania używa się sond genetycznych. Wykrycie materiału genetycznego jest pewnym markerem identyfikacji bakterii, ograniczeniem metody są jednak wysoki koszt badania, ograniczona dostępność, a także niemożność odróżnienia czy określony materiał genetyczny pochodzi z żywych czy z martwych bakterii.

Jakie są wskazania do diagnostyki mikrobiologicznej zakażeń bakteryjnych?

Diagnostykę zakażeń bakteryjnych należy podejmować w ostrym okresie zakażenia. Zakażenie bakteryjne mogą sugerować objawy miejscowe i ogólne. Przykładem może być nadmierne ocieplenie skóry z jej tkliwością, zaczerwienieniem i obrzękiem, powiększenie węzłów chłonnych, gorączka. Zakażenie bakteryjne może jednak dotyczyć każdego układu czy narządu, a objawy będą wynikać z zaburzeń ich funkcji. Omawiane powyżej metody są stosowane w diagnostyce, m.in.:

  • zakażeń skóry, tkanki podskórnej, tkanek miękkich
  • zakażeń kości
  • zakażeń górnych i dolnych dróg oddechowych
  • zakażeń przewodu pokarmowego
  • zakażeń układu moczowego
  • sepsy
  • zakażeń ośrodkowego układu nerwowego

Jak przebiega diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych?

Większość badań stosowanych w diagnostyce mikrobiologicznej zakażeń bakteryjnych opiera się na pobraniu określonego, potencjalnie zakażonego materiału biologicznego, a następnie zastosowaniu wybranych metod diagnostycznych. Materiałem, w zależności od rodzaju i lokalizacji zakażenia, może być krew, ropa, mocz, płyn mózgowo-rdzeniowy, wymazy z różnych miejsc. Zasadą jest, że powinien być to materiał uzyskany z miejsca, gdzie toczy się zakażenie.

Ważnym elementem diagnostyki mikrobiologicznej zakażeń bakteryjnych jest odpowiednie pobranie, a następnie przetransportowanie i przechowanie materiału we właściwych warunkach i temperaturze.

Za pobranie materiału biologicznego odpowiedzialni są lekarze lub pielęgniarki, którzy powinni przestrzegać wszelkich procedur zapewniających uniknięcie zanieczyszczenia materiału inną florą bakteryjną. Stąd tak ważną rolę odgrywają: używanie sprzętu jednorazowego użytku, szczelne, jałowe pojemniki do przechowania materiału, przestrzeganie zasad obowiązujących podczas pobierania materiału biologicznego. Zaleca się pobranie materiału przed podaniem antybiotyku oraz niezwłoczne przetransportowanie do laboratorium, z uwzględnieniem zachowania warunków koniecznych do przeżycia domniemanego patogenu (odpowiednie podłoże, wilgotność, temperatura). Dopiero tak przetransportowany materiał może zostać poddany określonym procedurom diagnostycznym.

Jak przygotować się do diagnostyki mikrobiologicznej zakażeń bakteryjnych?

Diagnostykę mikrobiologiczną podejmuje się w ostrej fazie zakażenia, gdy pacjent prezentuje objawy infekcji bakteryjnej. Pacjent powinien poinformować lekarza, czy przed pobraniem materiału stosowano leczenie, w tym antybiotykoterapię. Odpowiednio zebrany wywiad umożliwia wybór metody właściwej do zidentyfikowania najbardziej prawdopodobnego patogenu.

Jakie są przeciwwskazania do diagnostyki mikrobiologicznej zakażeń bakteryjnych?

Nie ma bezwzględnych przeciwwskazań do podejmowania diagnostyki mikrobiologicznej zakażeń bakteryjnych. Ewentualne przeciwwskazania mogą wynikać z przeciwwskazań do określonego zabiegu służącego uzyskaniu materiału biologicznego. Na przykład przeciwwskazaniem mogą być zaburzenia krzepnięcia czy małopłytkowość u pacjenta, u którego trzeba wykonać zabieg chirurgiczny w celu uzyskania materiału do badania. W takich sytuacjach konieczne może być w pierwszej kolejności przetoczenie preparatów krwiopochodnych.

Jakie powikłania mogą wystąpić po wykonaniu diagnostyki mikrobiologicznej zakażeń bakteryjnych? Jak postępować po badaniu?

Powikłania diagnostyki mikrobiologicznej zakażeń bakteryjnych to powikłania po zabiegu służącym uzyskaniu danego materiału biologicznego. Jeżeli badania będą wykonywane z próbki krwi, powikłaniem może być krwiak w miejscu wkłucia, jeśli materiałem badanym ma być płyn mózgowo-rdzeniowy ból głowy itp. Przed każdym zabiegiem służącym uzyskaniu materiału biologicznego lekarz zobowiązany jest do udzielenia informacji na temat możliwych powikłań i ryzyka z nim związanego. Niemniej, większość badań mikrobiologicznych wykonywanych ambulatoryjnie, jak posiew moczu, posiew kału, nie wiąże się z jakimkolwiek ryzykiem dla samego pacjenta.

22.02.2017
Zobacz także
  • Helicobacter pylori
  • Choroby bakteryjne skóry
  • Zapalenie pęcherza i inne zakażenia układu moczowego
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta