Węgorczyca (strongyloidoza) to choroba pasożytnicza przewodu pokarmowego, płuc i skóry wywoływana przez nicienia – węgorka jelitowego. Zarażenie węgorkiem jelitowym jest szeroko rozpowszechnione na obszarach strefy międzyzwrotnikowej i subtropikalnej, w krajach o klimacie gorącym i wilgotnym. Zarażenie następuje w wyniku wniknięcia inwazyjnych larw poprzez nieuszkodzoną skórę lub błonę śluzową człowieka na drodze bezpośredniego kontaktu ze skażoną glebą (np. chodzenie boso, siadanie na ziemi). W leczeniu stosuje się leki przeciwpasożytnicze.
Czym jest węgorczyca?
Węgorczyca (strongyloidoza) jest chorobą pasożytniczą przewodu pokarmowego spowodowaną zarażeniem występującym powszechnie na całym świecie nicieniem – węgorkiem jelitowym (Strongyloides stercoralis). Rezerwuarem i źródłem pasożyta jest człowiek wydalający z kałem larwy węgorka. Do zarażenia dochodzi poprzez aktywne wniknięcie larw przez skórę do organizmu gospodarza. Charakterystyczne jest to, że u osób z prawidłową funkcją układu odpornościowego zarażenie węgorkiem jelitowym może przebiegać bezobjawowo lub skąpoobjawowo przez kilkadziesiąt lat, u chorych zaś z niedoborami immunologicznymi jest przyczyną zagrażającej życiu inwazji pasożytniczej.
Jak przebiega zarażenie węgorkiem jelitowym?
Objawy węgorczycy odzwierciedlają wędrówkę pasożyta w organizmie ludzkim: od wniknięcia przez skórę, poprzez migrację drogą krwi do układu oddechowego, przechodzenie przez drogi oddechowe do przełyku, aż do osiedlenia się w jelicie cienkim. Dorosłe samice składają jaja, z których w jelicie cienkim rozwijają się larwy. Te z kolei mogą być wydalane ze stolcem do środowiska zewnętrznego, gdzie po przekształceniach lub kolejnym cyklu rozmnażania płciowego poza organizmem gospodarza, rozwijają się z nich larwy inwazyjne. Larwy mogą również aktywnie przenikać przez ścianę jelita lub skórę okolicy odbytu, co jest przyczyną autoinwazji i utrzymywania się zarażenia przez kilkadziesiąt lat. Okres od wniknięcia larw przez skórę do wydalania larw w stolcu wynosi około miesiąca.
U chorych z zaburzeniami odporności dochodzi do niekontrolowanego namnażania się pasożyta w organizmie lub jego rozsiewu do narządów wewnętrznych (mózgu, wątroby, płuc, serca). Szczególnym ryzykiem ciężkiego przebiegu zarażenia Strongyloides stercoralis są obarczeni chorzy zakażeni ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV), wirusem ludzkiej białaczki T-komórkowej typu 1 (HTLV-1), z wrodzonymi zaburzeniami odporności, niedożywieni, z chorobami nowotworowymi, po przeszczepieniu narządu, z przewlekłą chorobą nerek, cukrzycą, w zaawanasowanym wieku lub nadużywający alkoholu.
Jak często występuje węgorczyca?
Zarażenia Strongyloides stercoralis są rozpowszechnione w krajach rozwijających się, w populacjach o niskim statusie socjoekonomicznym, bytujących w złych warunkach sanitarno-higienicznych, zwłaszcza w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. W rejonach endemicznych zarażenie Strongyloides stercoralis może dotyczyć nawet 30–90% populacji. Sprzyja temu ciepły klimat, wilgotna gleba, do której dostają się larwy oraz nieprawidłowe usuwanie ludzkich nieczystości. Dużą częstość zarażeń Strongyloides stercoralis odnotowuje się w Azji Południowo-Wschodniej, Afryce Zachodniej, na Karaibach, rejonach tropikalnych Ameryki Południowej, a w Europie – w Hiszpanii.
Na obszarach o klimacie chłodniejszym zarażenia szerzą się wśród osób zatrudnionych w kopalniach pod powierzchnią ziemi oraz w zamkniętych instytucjach medycznych i opiekuńczo-wychowawczych (szpitale psychiatryczne, domy dla osób niepełnosprawnych i przewlekle chorych, ośrodki dla dzieci upośledzonych umysłowo, zakłady karne).
W Polsce w latach 70. XX wieku zidentyfikowano kilka ognisk endemicznego występowania węgorczycy w południowo-wschodniej części kraju. Aktualna sytuacja epidemiologiczna węgorczycy w Polsce jest trudna do oceny, z uwagi na brak przesiewowych badań populacji w tym kierunku.
Węgorczyca może wystąpić w Polsce jako choroba przywleczona przez podróżnych/migrantów z krajów endemicznego występowania. Badania określonych populacji imigrantów w USA wykazały, że prawie 40% populacji imigrantów z Azji Południowo-Wschodniej było zarażonych Strongyloides stercoralis, z czego wśród osób pochodzących z Kambodży ten odsetek wyniósł 77%. W populacji uchodźców afrykańskich zarażeni Strongyloides stercoralis stanowili 20–50%.
Węgorczyca - objawy
Zarażenie Strongyloides stercoralis u około połowy pacjentów jest bezobjawowe lub skąpoobjawowe, u reszty choroba może mieć przebieg od łagodnego do ciężkiego. Zazwyczaj objawy odzwierciedlają migrację pasożytów w organizmie ludzkim.
W miejscu wniknięcia larw przez skórę, zazwyczaj na skórze stóp, ale też wokół odbytu w autoinwazjach, pojawia się swędząca grudkowo-pęcherzykowa wysypka na zaczerwienionym podłożu. W przewlekłej węgorczycy może ponadto wystąpić nawracająca pełzająca pokrzywka spowodowana alergizacją przez „wędrującego” pasożyta. W postaci rozsianej zmiany skórne mogą mieć wygląd rozlanych wybroczyn spowodowanych uszkodzeniem naczyń przez przemieszczające się larwy.
Wędrówka pasożyta przez układ oddechowy wywołuje kaszel z odkrztuszaniem plwociny (niekiedy podbarwionej krwią), duszność, gorączkę. W rozsianej węgorczycy płucnej może dojść do zaostrzenia przewlekłych chorób płuc, zapalenia płuc i niewydolności oddechowej wymagającej wentylacji mechanicznej.
Objawy ze strony przewodu pokarmowego są najczęstszą manifestacją węgorczycy. Zazwyczaj występują kurczowe bóle w nadbrzuszu, nudności, wymioty, wzdęcia, osłabienie apetytu, przewlekła biegunka lub zaparcia oraz świąd wokół odbytu. U dzieci węgorczyca jest przyczyną niedożywienia i zaburzeń wzrostu. W rozsianej węgorczycy wystąpić mogą silne bóle brzucha i biegunka z krwią, a nawet niedrożność jelit, zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie otrzewnej, żółtaczka mechaniczna spowodowana niedrożnością dróg żółciowych.
Ciężka, rozsiana postać węgorczycy może przebiegać z objawami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, zapaleniem wątroby, uszkodzeniem nerek, zajęciem węzłów chłonnych.
Wyniki badania lekarskiego są zwykle niespecyficzne. Lekarz może stwierdzić przemieszczające się pokrzywkowe zmiany skórne. W badaniu brzucha możliwa jest tkliwość w nadbrzuszu lub silne dolegliwości bólowe związane z niedrożnością jelit albo naczyń krwionośnych doprowadzających krew do jelit. W badaniu układu oddechowego mogą występować zmiany osłuchowe o różnym charakterze.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów węgorczycy?
W razie podejrzenia węgorczycy wskazana jest konsultacja w poradni specjalistycznej (chorób zakaźnych, chorób tropikalnych) lub na odpowiednim oddziale szpitalnym.
Aby potwierdzić rozpoznanie zarażenia Strongyloides stercoralis, konieczne jest wykonanie mikroskopowego badania parazytologicznego kału, w którym poszukuje się larw pasożyta. W celu zwiększenia szansy na wykrycie pasożytów pobiera się 3 próbki kału co 2–3 kolejne dni. Larwy można też wykryć w treści żołądkowej, wymiocinach lub wykrztuszonej plwocinie. W badaniach morfologii krwi zwraca uwagę zwiększona liczba granulocytów kwasochłonnych (eozynofilia). Oznaczanie stężenia swoistych przeciwciał IgG we krwi ma zastosowanie jako metoda uzupełniająca w przewlekłym okresie strongyloidozy oraz w badaniach przesiewowych grup ryzyka zamieszkujących rejony endemiczne.
W diagnostyce powikłań znaczenie mają badania obrazowe (USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny).
Węgorczyca - leczenie
Wszystkie osoby, w tym chorzy bez objawów, u których rozpoznane zostanie zarażenie Strongyloides stercoralis powinni przyjmować leki przeciwpasożytnicze – iwermektynę, albendazol, tiabendazol. Leczenie węgorczycy jest utrudnione z powodu możliwości autoinwazji. Niekiedy terapię trzeba powtarzać.
W ciężkich postaciach węgorczycy wskazane jest leczenie wspomagające uzależnione od typu powikłań. W przypadku krwawień do przewodu pokarmowego lub niedrożności jelit konieczna może być interwencja chirurgiczna.
Rokowanie w przypadku węgorczycy ostrej i przewlekłej jest dobre u osób z prawidłową funkcją układu immunologicznego, chociaż z powodu autoinwazji zarażenie może się utrzymywać latami, nawet do końca życia chorego. U osób z niedoborami odporności węgorczyca wiąże się z 60–85% śmiertelnością, która wynika między innymi z ułatwionego rozwoju sepsy z powodu przewlekłego uszkodzenia ściany jelita (przedostawania się bakterii z jelit do krwi).
Badania kontrolne kału należy wykonać trzykrotnie: w 3., 4. i 5. tygodniu po zakończeniu leczenia. Problemem są nawracające zarażenia utrudniające eliminację tego pasożyta.
Co robić, aby uniknąć zachorowania na węgorczycę?
Najważniejszą metodą zapobiegania węgorczycy jest unikanie ekspozycji na larwy pasożyta: unikanie bezpośredniego kontaktu skóry z glebą (chodzenia boso, spania lub siadania na ziemi/plaży, pracy w glebie bez rękawic ochronnych), odpowiednią utylizację ścieków, zaprzestanie nawożenia upraw owoców i warzyw ludzkimi odchodami.
