×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Ospa wietrzna u dorosłych


Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym WUM

Co to jest ospa wietrzna i jakie są jej przyczyny?

Ospa wietrzna jest częstą chorobą zakaźną wieku dziecięcego, którą wywołuje wirus ospy wietrznej i półpaśca (Varicella-zoster virus - VZV, obecnie określany jako ludzki herpeswirus 3, ang. human herpesvirus - HHV-3). Dorośli chorują rzadko, gdyż z racji wysokiej zaraźliwości choroby najczęściej przechodzą ospę wietrzną jako dzieci, co zapewnia im trwałą odporność i chroni przed zachorowaniem w wieku dorosłym. Jeżeli jednak dorosły uniknął kontaktu z ospą wietrzną w dzieciństwie ani nie został zaszczepiony przeciw tej chorobie, to może zachorować na ospę wietrzną niezależnie od wieku.

Ospa wietrzna jest chorobą występującą tylko u ludzi - źródłem zakażenia jest człowiek chory na ospę wietrzną lub na półpasiec. Do zakażenia dochodzi drogą wziewną oraz przez kontakt bezpośredni. Ospa wietrzna jest bardzo zaraźliwa - po kontakcie z chorym zachoruje około 90% osób podatnych na zachorowanie. Wirus przenosi się drogą kropelkową oraz drogą powietrzną „z wiatrem” na odległość do kilkudziesięciu metrów - stąd pochodzi nazwa choroby. Zaraźliwa jest wydzielina dróg oddechowych oraz treść pęcherzyków, charakterystycznych wykwitów skórnych ospy wietrznej.

Chory na ospę wietrzną zakaża osoby z otoczenia od 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki, do czasu przyschnięcia wszystkich pęcherzyków, co trwa około tygodnia, jednakże w praktyce nie obserwowano zakażeń po 5. dniu trwania wysypki.
Okres wylęgania, czyli czas, jaki upływa od chwili wtargnięcia wirusa do organizmu do wystąpienia pierwszych objawów choroby, wynosi od 10 do 21 dni, zwykle 2-3 tygodni. Okres wylęgania może ulec wydłużeniu do 4 tygodni u osób z obniżoną odpornością.

O ile u dzieci najczęściej choroba przebiega łagodnie, nastolatki (od 12. rż.) i osoby dorosłe zwykle ciężko przechodzą ospę wietrzną, częściej wymagają hospitalizacji, a powikłania choroby rozwijają się u nich znacznie częściej.

Jak często występuje ospa wietrzna u dorosłych?

Na ospę wietrzną chorują praktycznie wszystkie nieszczepione osoby. Jest to najczęstsza choroba zakaźna zgłaszana w Polsce - każdego roku notuje się około 200 tysięcy zachorowań, najczęściej w młodszych grupach wiekowych. Obecnie najczęściej chorują dzieci przedszkolne w wieku 3-5 lat. Wbrew obiegowym poglądom zachorowania wśród dorosłych są względnie częste. W 2012 roku zgłoszono w Polsce 208 tysięcy zachorowań, a ponad 1300 chorych hospitalizowano. Ponad 17 tysięcy zachorowań wystąpiło u pacjentów powyżej 15. roku życia, w tym prawie 12 tysięcy wśród osób dorosłych. Chorowały nawet osoby 70-80-letnie (prawie 200 przypadków). W związku ze starzeniem się społeczeństwa i zmniejszoną liczbą dzieci w rodzinach można się spodziewać, że zachorowania na ospę wietrzną będą przenosiły się na starsze grupy wiekowe i coraz częściej będą dotyczyły dorosłych. Ospa wietrzna najczęściej występuje chłodną porą roku, w okresie jesienno-zimowym, jednak zachorowania obserwuje się przez cały rok.

Jak objawia się ospa wietrzna u dorosłych?

Objawy ospy wietrznej u chorych dorosłych są takie same, jak u dzieci, ale przebieg choroby jest cięższy i częściej dochodzi do rozwoju powikłań.

Okres objawów zwiastunowych (prodromalny)

Okres objawów zwiastunowych jest krótki i trwa 1-2 dni. U dorosłych choroba początkowo objawia się gorączką, która może być wysoka i sięgać 40°C, bólem głowy i ogólnym złym samopoczuciem. Objawom tym często towarzyszy utrata apetytu, zmęczenie i nudności.

Okres wysypkowy

Po okresie zwiastunów na skórze chorego pojawiają się rzutami wykwity skórne, początkowo plamki, które przekształcają się kolejno w grudki i najbardziej typowe dla ospy wietrznej pęcherzyki z przeźroczystym płynem wewnątrz. Z czasem pęcherzyki przechodzą w krosty, zawierające mętny płyn, które zasychają w strupy odpadające po kilku kolejnych dniach. Przejście od plamki do strupka trwa około 6 dni. Wysypce zwykle towarzyszy świąd. Ponieważ wykwity pojawiają się rzutami (zwykle w 2-3 rzutach), dlatego zwykle można obserwować wykwity będące jednocześnie w różnych stadiach rozwoju (wielopostaciowość zmian), co jest charakterystyczną cechą wysypki towarzyszącej ospie wietrznej. Liczba wykwitów u osób dorosłych zwykle przekracza 500, co oznacza, że w praktyce na tułowiu nie znajdujemy miejsca wolnego od wykwitów, na którym zmieściłaby się dłoń. Wykwity stopniowo przysychają i zmieniają się w strupki, które powoli odpadają. Zwykle ustępują w ciągu około tygodnia, ale całkowite ustąpienie zmian może zająć 2-3 tygodni. Wysypce towarzyszą objawy ogólne: gorączka i złe samopoczucie, które mogą utrzymywać się przez kilka dni.

Umiejscowienie zmian

Najwięcej wykwitów występuje zwykle na tułowiu, nieco mniej na twarzy i skórze owłosionej głowy. Najmniej wykwitów pojawia się na kończynach. Bardzo rzadko zajęte są dłonie i stopy. Pojedyncze wykwity mogą występować na błonach śluzowych jamy ustnej (podniebienie twarde i policzki), narządów płciowych, rzadko na spojówkach oka.

Powikłania ospy wietrznej u dorosłych

Przebieg ospy wietrznej u osób dorosłych zwykle jest średnio ciężki lub ciężki. Szczególnie ciężko przebiega ospa wietrzna u pacjentów z upośledzeniem odporności (zaawansowane stadia zakażenia HIV, białaczki, rozsiane nowotwory, immunosupresja po przeszczepieniach narządów) oraz z rozległymi chorobami skóry, jak np. atopowe zapalenie skóry, szczególnie, gdy są leczone miejscowo glikokortykosteroidami. Najczęstszym powikłaniem ospy wietrznej są wtórne bakteryjne nadkażenia zmian skórnych, które mogą prowadzić do poważnych powikłań ropnych z sepsą włącznie, a po wygojeniu mogą pozostawiać drobne blizny.

Do najgroźniejszych powikłań należy zapalenie płuc, szczególnie groźne u kobiet ciężarnych. Zapalenie płuc rozwija się u co 10 dorosłego chorego na ospę wietrzną, częściej u palaczy tytoniu. Możliwe jest wystąpienie powikłań neurologicznych, najczęściej ostrej ataksji móżdżkowej, która objawia się zaburzeniami równowagi, ataksją i mową skandowaną. Rzadziej dochodzi do rozwoju zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, jeszcze rzadziej groźnego zapalenia mózgu, które może pozostawić trwałe następstwa, takie jak upośledzenie słuchu, napady drgawek, porażenia ruchowe i inne deficyty neurologiczne.

Rzadko dochodzi do rozwoju powikłań, takich jak: kłębuszkowe zapalenie nerek, zapalenia stawów, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie wyrostka robaczkowego, zapalenie trzustki, zapalenie jąder czy zapalenie wątroby. Powikłaniem ospy wietrznej może być zapalenie różnych części oka (np. tęczówki, naczyniówki, ciałka rzęskowego). Jeżeli zakażeniu ulegnie ciężarna, powikłaniem ospy wietrznej mogą być problemy położnicze: poronienie, przedwczesny poród oraz zespół ospy wietrznej wrodzonej, którego ryzyko wynosi około 1-2%, dlatego kobiety ciężarne, które nie chorowały na ospę wietrzną, w razie kontaktu z chorym powinny niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów ospy wietrznej u dorosłych?

W przypadku wystąpienia ospy wietrznej u osoby dorosłej należy spodziewać się jej ciężkiego przebiegu, dlatego należy zgłosić się do lekarza, który może zastosować dostępne na receptę leki przeciwwirusowe. Ponieważ leki przeciwwirusowe działają najlepiej w pierwszych dniach zakażenia, należy zgłosić się do lekarza po wystąpieniu pierwszych objawów sugerujących ospę wietrzną. W czasie gorączki należy leżeć w łóżku, często zmieniać ubrania, ewentualnie stosować kąpiele w płynach odkażających lub łagodzących świąd (letnia woda z dodatkiem nadmanganianu potasu, sody oczyszczonej lub siemienia lnianego). Wykwity należy utrzymywać czystości. Samodzielnie można stosować miejscowo leki przeciwhistaminowe łagodzące świąd oraz środki dezynfekujące, które zapobiegają nadkażeniom bakteryjnym.

Należy też pamiętać o dużej zaraźliwości ospy wietrznej. Chory powinien unikać kontaktu z domownikami i innymi osobami podatnymi na zachorowanie, gdyż może dojść do ich zakażenia.
Ciężarne, które dotąd nie chorowały na ospę wietrzną po kontakcie z chorym powinny niezwłocznie zgłosić się do lekarza, gdyż jest możliwość poekspozycyjnego zapobiegania rozwojowi choroby przez podanie swoistych immunoglobulin.

Zgłoszenia się do lekarza wymaga także podejrzenie rozwoju powikłań, w tym objawy, takie jak pogorszenie samopoczucia, brak poprawy po kilku dniach choroby, trudności w oddychaniu, znaczne osłabienie, nadmierna senność, bóle głowy, które nie ustępują po przyjęciu paracetamolu czy ibuprofenu. Konsultacji lekarskiej wymaga krwotoczna wysypka. Hospitalizacji będą wymagali chorzy, którzy nie mogą przyjmować płynów z powodu wykwitów w jamie ustnej.

Choć ciężkie powikłania ospy wietrznej są rzadkie, pewne grupy pacjentów są narażone na znacznie zwiększone ryzyko, dlatego osoby, którzy należą do następujących grup powinny pilnie zgłosić się do lekarza, jeśli wystąpią u nich objawy ospy wietrznej:

  • kobiety w ciąży
  • osoby z upośledzoną odpornością, np. chorzy na białaczkę, zakażeni HIV/AIDS, pacjenci przyjmujący glikokortykosteroidy i inne leki immunosupresyjne lub w trakcie chemioterapii nowotworów
  • osoby z przewlekłą chorobą serca lub płuc
  • osoby z ciężkimi chorobami skóry

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie ospy wietrznej?

Wysypka towarzysząca ospie wietrznej jest tak charakterystyczna, że zwykle umożliwia szybkie ustalenie rozpoznania na podstawie samego badania klinicznego. Wystąpienie pęcherzykowych wykwitów, wielopostaciowość zmian, lokalizacja wysypki głównie na tułowiu i twarzy, zajęcie skóry owłosionej głowy oraz towarzyszący świąd i pojawianie się zmian na błonach śluzowych jest na tyle charakterystyczne, że rzadko potrzebne są badania dodatkowe, np. serologiczne. Przydatny jest wywiad, a potwierdzony kontakt z chorym na ospę wietrzną w czasie odpowiadającym okresowi wylęgania umożliwia powiązanie epidemiologiczne ze źródłem zakażenia. Nieprzechorowanie ospy wietrznej w dzieciństwie i brak szczepień przeciwko tej chorobie również uprawdopodobnia rozpoznanie. W przypadkach wątpliwych lub szczególnie ważnych (nietypowy przebieg, kolejne wystąpienie ospy wietrznej, choroba u ciężarnej) rozpoznanie można potwierdzić na podstawie badań serologicznych z krwi.

Jakie są metody leczenia ospy wietrznej u dorosłych?

U osób, u których spodziewamy się ciężkiego przebiegu ospy wietrznej, w tym u zdrowych dorosłych, a szczególnie osób z zaburzeniami odporności stosuje się lek przeciwwirusowy - acyklowir - który skraca czas trwania choroby i zmniejsza ryzyko rozwoju powikłań. Lek nie zabija wirusów, ale hamuje ich mnożenie się, dlatego ważne jest, by zastosować go możliwie szybko w pierwszych dniach choroby. Leczenie miejscowe zmian skórnych i środki przeciwświądowe mają znaczenie pomocnicze.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie ospy wietrznej?

Ospa wietrzna jest generalnie chorobą samoograniczającą się, której przechorowanie pozostawia trwałą odporność. Jednak wirus VZV, który wywołuje chorobę, pozostaje w organizmie i po latach może ulec reaktywacji w postaci półpaśca.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia ospy wietrznej?

Większość ludzi uzyskuje dożywotnią odporność po przechorowaniu ospy wietrznej w dzieciństwie czy wieku późniejszym i nigdy ponownie nie zachoruje. Wirus VZV może jednak z czasem ulec reaktywacji w postaci półpaśca (herpes zoster). W niektórych krajach (w Polsce jeszcze nie) jest dostępna szczepionka zmniejszająca ryzyko wystąpienia półpaśca, którą podaje się po 60. roku życia, osobom, które przechorowały ospę wietrzną.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na ospę wietrzną?

Możliwa, choć trudna i niepraktyczna jest izolacja osób wrażliwych na zakażenie VZV. W ten sposób można postępować wobec ciężarnych, które nie chorowały dotąd na ospę wietrzną, noworodków i niemowląt oraz pacjentów w ciężkiej immunosupresji. Osobom kontaktującym się z osobą chorą, obarczonych dużym ryzykiem ciężkich bądź śmiertelnych powikłań podaje się swoiste przeciwciała (preparat immunoglobuliny zawierający swoiste przeciwciała anty-VZV). W większości krajów, w tym w Polsce, dostępne są szczepienia ochronne przeciw ospie wietrznej. W Polsce zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych 2017 szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest zalecanym szczepieniem odpłatnym, ale istnieje szereg osób, u których jest to obowiązkowe nieodpłatne szczepienie realizowane ze środków publicznych. Są to: dzieci do ukończenia 12. roku życia z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby (z ostrą białaczką limfoblastyczną wokresie remisji, zakażone HIV, przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią, a także zdrowe dzieci do ukończenia 12 roku życia z otoczenia tych pacjentów, które nie chorowały na ospę wietrzną) lub przebywające w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, zakładach opiekuńczo-leczniczych, rodzinnych domach dziecka, domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, domach pomocy społecznej, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych, interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych, a ponadto dzieci przebywające w żłobkach lub klubach dziecięcych.

Szczepienie wymaga podania dwóch dawek. Pierwszą dawkę szczepionki można podać po ukończeniu 9. miesiąca życia, a dawkę przypominającą po 6 tygodniach. Jeśli dorosła osoba nie chorowała na ospę wietrzną, szczepionkę można podać w dowolnym wieku. Nie odnotowano istotnych niepożądanych odczynów poszczepiennych po szczepionce przeciw ospie wietrznej.

07.06.2017
Zobacz także
  • Jaka jest zależność między półpaścem a przebytą ospą wietrzną?
  • Półpasiec - objawy, przyczyny, powikłania, leczenie
  • Ospa wietrzna u kobiet w ciąży
  • Kłębuszkowe zapalenie nerek
Wybrane treści dla Ciebie
  • Świnka u dorosłych
  • SARS (zespół ostrej ciężkiej niewydolności oddechowej)
  • Szczepienie przeciwko ospie wietrznej
  • Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej u dorosłych
  • Cytomegalia
  • Wścieklizna
  • Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
  • Ospa wietrzna
  • Leczenie neuralgii popółpaścowej – bóle po półpaścu
  • Choroby wywołane przez parwowirus B19 u dorosłych
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta