Różyczka u dorosłych


Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym WUM

Co to jest różyczka i jakie są jej przyczyny?

Różyczka to ostra choroba zakaźna, która przebiega z umiarkowaną gorączką (<39°C), zapaleniem spojówek bez towarzyszącego światłowstrętu, nudnościami i plamisto-grudkową wysypką. Przed erą powszechnych szczepień najczęściej chorowały dzieci w wieku 5-9 lat, a co 3-8 lat występowały epidemie. Obecnie różyczka stała się w Polsce chorobą nastoletnich chłopców i młodych mężczyzn, co stanowi spuściznę po szczepieniach ochronnych wykonywanych dawnej tylko u dziewcząt.

Chorobę wywołuje wirus różyczki (rubella virus). Różyczka ma skłonność do przebiegu z powiększeniem węzłów chłonnych za uszami i na karku, co jest jej najbardziej charakterystyczną cechą rozpoznawczą. Na podniebieniu miękkim może wystąpić wysypka (plamki Forsheimera), która jednak jest na tyle niecharakterystycznym objawem, że rozpoznanie choroby tylko na jej podstawie jest niemożliwe. U dorosłych kobiet dość typowe są dolegliwości stawowe: bóle lub łagodne zapalenie drobnych stawów, które występują tak często, że bywają traktowane jako element składowy choroby, a nie jej powikłanie. Natomiast zajęcie stawów rzadko występuje u dzieci i dorosłych mężczyzn. Młodzi dorośli chorują na różyczkę stosunkowo często, osoby starsze rzadko, gdyż wcześniejsze przechorowanie zapewnia trwałą odporność i chroni przed zachorowaniem w późniejszym wieku. Jeżeli jednak zdarzy się, że osoba dorosła uniknie kontaktu z chorobą i nie zostanie zaszczepiona, to może zachorować na różyczkę w dowolnym wieku.

Różyczka występuje tylko u ludzi - źródłem zakażenia jest człowiek chory na różyczkę. Zarażamy się drogą wziewną - przez kontakt z wydzielinami nosogardła osoby zakażonej. Różyczka jest względnie mało zaraźliwa - po kontakcie z chorym zachoruje 10-30% osób podatnych na zachorowanie, przy czym nawet do 50% zakażonych może przebyć różyczkę zupełnie bezobjawowo. Chory na różyczkę zakaża osoby z otoczenia od 7 dni przed pojawieniem się wysypki, do 7 dni po jej wystąpieniu. Okres wylęgania, czyli czas, jaki upływa od chwili wtargnięcia wirusa do organizmu do wystąpienia pierwszych objawów choroby, wynosi zwykle 2-3 tygodni, najczęściej 16-18 dni. Różyczce można skutecznie zapobiec za pomocą szczepień ochronnych. Szczególnie niebezpieczna jest różyczka dla ciężarnych w pierwszym trymestrze ciąży, gdyż grozi rozwojem ciężkich wad wrodzonych płodu, takich jak głuchota, zaćma, wady serca oraz upośledzenie umysłowe (zespół różyczki wrodzonej).

Jak często występuje różyczka u dorosłych?

Na różyczkę chorują praktycznie wszyscy nieszczepieni ludzie. Jest to częsta choroba zakaźna zgłaszana w Polsce - w ostatnich latach odnotowuje się rocznie 4-6 tysięcy zachorowań, trzykrotnie więcej u chłopców i mężczyzn niż u dziewczynek i kobiet. Obecnie najczęściej chorują nieszczepieni chłopcy i młodzi mężczyźni w wieku 15-19 lat. Zachorowania wśród dorosłych są dosyć częste. W 2012 roku zgłoszono łącznie 6263 zachorowania, jednak tylko 42 chorych hospitalizowano, co świadczy o ogólnie łagodnym przebiegu różyczki. Ponad 3 tysiące zachorowań wystąpiło u pacjentów po 15. roku życia, w tym prawie 1000 zachorowań wśród osób dorosłych, u których z racji wieku przebieg choroby może być nieco cięższy. Chorowały, aczkolwiek bardzo rzadko, nawet osoby po 65. roku życia (zgłoszono 6 przypadków).

W związku ze starzeniem się społeczeństwa i mniejszą liczbą dzieci w rodzinach można się spodziewać, że zachorowania na różyczkę będą się przenosiły na starsze grupy wiekowe i coraz częściej będą dotyczyły dorosłych.
Różyczka najczęściej występuje chłodną porą roku, w okresie jesienno-zimowym, jednak zachorowania obserwuje się przez cały rok.

Jak się objawia różyczka u dorosłych?

Objawy różyczki u dorosłych są takie same jak u dzieci, ale przebieg choroby może być nieco cięższy, a u kobiet znacznie częściej występują objawy stawowe. Nawet 70% kobiet skarży się na różnego typu dolegliwości stawowe: od bólu, po zapalenie stawu. Dolegliwości mogą się utrzymywać od kilku dni do ponad miesiąca. Najczęściej zajęte są stawy palców, nadgarstki i kolana. O ile u dzieci najczęściej choroba przebiega łagodnie, młodzież w okresie dojrzewania i osoby dorosłe zwykle nieco ciężej przechodzą różyczkę, której przebieg kliniczny przypomina odrę, a powikłania choroby, takie jak zapalenie drobnych stawów u kobiet i zapalenie wątroby, rozwijają się u znacznie większego odsetka chorych.

Według niektórych źródeł nawet 1/3 dorosłych chorych może wymagać hospitalizacji z powodu długo utrzymującej się gorączki, niechęci do picia i jedzenia oraz odwodnienia. Najczęściej występujące objawy różyczki wśród hospitalizowanych dorosłych to: gorączka (>96% chorych), powiększenie węzłów chłonnych (>90% chorych), wysypka (>85%), zapalenie spojówek (>75%) i bóle głowy (>60%). Średni czas trwania gorączki wynosił 5 dni. U mężczyzn powikłaniem różyczki mogą być bóle i zapalenie jąder. Różyczka jest najgroźniejsza dla kobiet ciężarnych w pierwszych 3 miesiącach ciąży ze względu na ryzyko rozwoju ciężkich wad wrodzonych płodu. Zwykle wyróżnia się dwa okresy choroby: okres zwiastunów oraz okres objawów rozwiniętych.

Okres zwiastunów (prodromalny)

W odróżnieniu od dzieci, okres prodromalny zwykle występuje u dorosłych chorych i trwa 1-5 dni. Początkowo choroba manifestuje się objawami ze strony układu oddechowego, umiarkowaną gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych, bólem głowy i ogólnie złym samopoczuciem. Objawom tym może towarzyszyć utrata apetytu, zmęczenie i nudności.

Okres objawów rozwiniętych (wysypkowy)

Objawy różyczki w tym okresie obejmują zwykle wysypkę, lekkie bóle stawów, gorączkę i zaczerwienienie oczu (zapalenie spojówek). Wysypka towarzyszy większości zakażeń wirusem różyczki (50-80%). Po okresie zwiastunów na skórze chorego pojawia się drobna, plamisto-grudkowa wysypka, której towarzyszą objawy ogólne: umiarkowana gorączka i złe samopoczucie, utrzymujące się przez kilka dni. Wysypka pojawia się najpierw na twarzy, a następnie rozprzestrzenia się od głowy ku dołowi. Dość charakterystyczne jest powiększenie węzłów chłonnych położonych tuż za uszami i na karku, które mogą powodować ból. Część osób zakażonych wirusem różyczki (20-50%) przechodzi różyczkę niecharakterystycznie, bez wysypki. W większości przypadków różyczki wysypka pojawia się po 16-18 dni po narażeniu na wirusa.

Umiejscowienie wysypki

Wysypka różyczkowa zajmuje głównie twarz, szyję i tułów, jest znacznie mniej nasilona na kończynach, a dłonie i stopy pozostawia wolne.

Powikłania różyczki u dorosłych

Przebieg różyczki u dorosłych zwykle jest nieco cięższy niż u dzieci i bardziej przypomina odrę. Poważne powikłania różyczki na szczęście występują rzadko. Do najczęstszych należą: odwodnienie, zapalenie stawów u kobiet, bóle jąderzapalenie najądrzy u mężczyzn, rzadko zapalenie wątroby. Raz na 3000 przypadków zdarza się małopłytkowość. Jej następstwem mogą być zaburzenia krzepnięcia i krwawienia do mózgu, przewodu pokarmowego oraz nerek. Do najgroźniejszych powikłań różyczki należy zapalenie mózgu, które objawia się zaburzeniami świadomości, nadmierną sennością oraz zaburzeniami funkcji umysłowych i ruchowych, na przykład porażeniami (objawy ogniskowe). Różyczkowe zapalenie mózgu występuje z częstością 1 na 6000 chorych. Zapalenie mózgu może pozostawić trwałe następstwa w postaci upośledzenia słuchu, napadów drgawek, porażeń ruchowych i innych deficytów neurologicznych. Kolejnym możliwym, choć rzadkim powikłaniem różyczki jest rozwój kłębuszkowego zapalenia nerek. Najgroźniejszymi powikłaniami różyczki, z racji częstości występowania i ciężkości następstw, są powikłania położnicze: poronienie, przedwczesny poród oraz zespół różyczki wrodzonej, którego ryzyko sięga 85%, dlatego kobiety ciężarne, które nie chorowały na różyczkę, powinny po kontakcie z chorym pilnie zgłosić się do lekarza. Wady wrodzone płodu występują jeżeli dojdzie do zakażenia w pierwszym trymestrze ciąży.

Co robić w przypadku wystąpienia objawów różyczki u dorosłych?

W przypadku wystąpienia różyczki u osoby dorosłej należy się zgłosić do lekarza POZ. Samodzielnie można stosować leczenie objawowe łagodzące gorączkę i dolegliwości stawowe: przyjmować leki przeciwgorączkowe, przeciwzapalne i przeciwbólowe (paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne) oraz pić dużo płynów. W czasie gorączki należy leżeć w łóżku i często zmieniać ubrania, by były suche. Trzeba też pamiętać o zaraźliwości różyczki. Chory powinien unikać kontaktu z domownikami i innymi osobami podatnymi na zachorowanie (z wszystkimi osobami nieszczepionymi), gdyż może dojść do przeniesienia zakażenia. Ciężarne, które dotąd nie chorowały na różyczkę, w razie kontaktu z chorym lub zachorowania powinny się pilnie zgłosić do położnika prowadzącego ciążę. Podobnie zgłoszenia się do lekarza wymaga podejrzenie rozwoju powikłań różyczki u osób dorosłych. Pogorszenie samopoczucia, brak poprawy po kilku dniach choroby, znaczne osłabienie, bóle głowy, które nie ustępują po paracetamolu czy ibuprofenie, z towarzyszącą sztywnością karku, nudnościami, zaburzeniami świadomości (np. nadmierna senność) lub innymi objawami neurologicznymi budzą podejrzenie zapalenia mózgu. Takie dolegliwości wymagają pilnej diagnostyki w warunkach szpitalnych. Ważna jest także niezwłoczna konsultacja lekarska w przypadku podejrzenia zapalenia jądra, które objawia się silnym bólem w mosznie, tkliwością i obrzękiem, ponieważ zbliżone obawy mogą dać problemy wymagające pilnej interwencji chirurgicznej (np. skręt jądra - „ostra moszna”).

Chociaż ciężkie powikłania różyczki występują rzadko, pewne grupy pacjentów są znacznie bardziej narażone, dlatego osoby, które należą do następujących grup powinny pilnie zgłosić się do lekarza, jeśli podejrzewają zachorowanie na różyczkę:
  • kobiety w ciąży (I trymestr),
  • osoby z upośledzoną odpornością (np. chorzy na białaczkę, zakażeni HIV/AIDS, pacjenci przyjmujący glikokortykosteroidy i inne leki immunosupresyjne lub będące w trakcie chemioterapii nowotworów).

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie różyczki?

Do rozpoznania różyczki przydatny jest wywiad: na przykład kontakt z chorym na różyczkę w czasie odpowiadającym okresowi wylęgania umożliwia powiązanie epidemiologiczne ze źródłem zakażenia. Brak przechorowania różyczki w dzieciństwie, jak też brak szczepień przeciwko tej chorobie również uprawdopodobnia rozpoznanie, które najłatwiej jest postawić w okresie epidemii (okresowego wzrostu zachorowań). Wysypka towarzysząca różyczce jest na tyle charakterystyczna, że zwykle umożliwia wysunięcie podejrzenia różyczki na podstawie badania klinicznego, niemniej zbliżone wysypki występują w wielu innych zakażeniach wirusowych, na przykład rumieniu zakaźnym (w chorobie tej mogą też występować objawy stawowe i dlatego bardzo trudno je odróżnić u dorosłych) i zakażeniach enterowirusowych, dlatego w ważnych sytuacjach, takich jak podejrzenie różyczki u ciężarnej, konieczna jest weryfikacja rozpoznania za pomocą badań serologicznych krwi. Podobnie postępuje się w przypadkach wątpliwych (nietypowy przebieg, kolejne wystąpienie różyczki), wówczas rozpoznanie potwierdza się za pomocą badań laboratoryjnych.

Jakie są metody leczenia różyczki u dorosłych?

Z braku leczenia przyczynowego stosuje się wyłącznie postępowanie objawowe (leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe). W zapaleniu jądra, podobnie jak w świnkowym zapaleniu jądra, ulgę przynosi wyższe ułożenie jądra (suspensorium, obcisłe spodenki), a w przypadkach przebiegających z silnymi bólami - także leki przeciwzapalne. Zakażenie wirusem różyczki nie stwarza ryzyka nadkażeń bakteryjnych. Antybiotyki są zbędne i nieskuteczne.

Czy jest możliwe całkowite wyleczenie różyczki u dorosłych?

Różyczka jest generalnie chorobą samoograniczającą się, której przechorowanie pozostawia trwałą odporność na całe życie. Z wyjątkiem kobiet w pierwszym trymestrze ciąży i przypadków zapalenia mózgu, zwykle nie dochodzi do rozwoju trwałych powikłań. Z trwałych następstw możliwe są wady wrodzone płodu oraz ubytki neurologiczne po przebyciu zapalenia mózgu. Zachorowania na różyczkę osób zaszczepionych są bardzo mało prawdopodobne i zwykle przebiegają łagodnie i bez powikłań. Wysypki przypominające różyczkę u osób szczepionych są najczęściej spowodowane innymi przyczynami, jak zakażenia innymi wirusami (enterowirusy, parwowirus B19) i reakcjami uczuleniowymi.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia różyczki?

Większość osób uzyskuje dożywotnią odporność po przechorowaniu różyczki w dzieciństwie lub w wieku późniejszym i nigdy ponownie nie zachoruje. Po ustąpieniu objawów i w przypadkach bez powikłań można powrócić do normalnej aktywności życiowej. W razie powikłań konieczna może być hospitalizacja.

Co robić, aby uniknąć zachorowania na różyczkę?

Możliwa, choć trudna i niepraktyczna jest izolacja osób wrażliwych na zakażenie. W ten sposób można postępować wobec ciężarnych, które nie chorowały dotąd na różyczkę, oraz pacjentów w ciężkiej immunosupresji. W większości krajów, w tym w Polsce, dostępne są szczepionki skojarzone przeciw odrze, śwince i różyczce (MMR). Różyczkę można wyeliminować pod warunkiem uzyskania powszechnej odporności zbiorowiskowej za pomocą szczepień ochronnych. Uodpornienie przeciw różyczce wymaga przynajmniej jednej dawki szczepionki skojarzonej przeciwko odrze, śwince i różyczce. Najlepiej podać dziecku pierwszą dawkę szczepionki po 1. roku życia (od 13. miesiąca życia). W Polsce dawkę przypominającą podaje się w 10. roku życia. Szczepienie przeciw różyczce nie wydaje się skuteczne jako interwencja poekspozycyjna, jednak dostępne dane sugerują, że podanie szczepionki w okresie inkubacji zakażenia nie wiąże się z dodatkowymi działaniami niepożądanymi, a w przypadku wątpliwej lub klinicznie nieistotnej ekspozycji, osoba z kontaktu uzyskuje szybko odporność.

Jeśli dorosła osoba nie chorowała na różyczkę, szczepionkę może przyjąć w dowolnym wieku. Po szczepieniu należy się powstrzymać z zachodzeniem w ciążę przez 3 miesiące. Nie odnotowano istotnych niepożądanych odczynów poszczepiennych po szczepionce przeciw różyczce, dlatego wszystkie wrażliwe na zachorowanie osoby z wyjątkiem ciężarnych i osób z ciężkimi zaburzeniami odporności, powinny zostać zaszczepione. Po szczepieniu możliwe jest wystąpienie bardzo lekkich objawów różyczki (u około 3% zaszczepionych), które nie mają znaczenia klinicznego. W Stanach Zjednoczonych, gdzie przed wprowadzaniem powszechnych szczepień w 1969 roku notowano po kilkadziesiąt tysięcy przypadków różyczki rocznie, co prowadziło do przynajmniej kilkudziesięciu przypadków różyczki wrodzonej, powszechne szczepienia pozwoliły ograniczyć liczbę przypadków różyczki do poniżej 1000 rocznie, z okresowym wzrostem zachorowań wywołanym epidemiami w populacjach nieszczepionych (np. Amisze). W 2003 roku zgłoszono rekordowo niską liczbę - 7 przypadków różyczki - i chorobę uznano za wyeliminowaną w Stanach Zjednoczonych.

05.06.2017
Zobacz także
  • Różyczka
  • Różyczka u kobiet w ciąży
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zakażenia wywołane przez wirusy Coxsackie
  • Choroba Nipah
  • Adenowirusy
  • Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej u dorosłych
  • Odra u dorosłych
  • Wścieklizna
  • Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
  • SARS (zespół ostrej ciężkiej niewydolności oddechowej)
  • Różyczka
  • Gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta