×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Biegunka bakteryjna


Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym WUM

Co to jest biegunka bakteryjna i jakie są jej przyczyny?

Biegunka niezależnie od przyczyny polega na zwiększeniu liczby oddawanych stolców (zwykle ponad 3 dziennie) ze zmianą ich charakteru na wodniste lub półpłynne, albo zawierające śluz, ropę lub krew. Przyczyną biegunek bakteryjnych są zakażenia przewodu pokarmowego wywołane przez bakterie patogenne, z którymi organizm najczęściej styka się po raz pierwszy. Biegunki bakteryjne występują przeważnie przy niedostatku higieny oraz w złych warunkach sanitarnych. Bakterie stanowią częstą przyczynę biegunek w krajach rozwijających się, gdzie panują gorsze warunki sanitarne, natomiast klimat jest cieplejszy. Bakterie znajdują wówczas dobre warunki do namnażania się w skażonej żywności i wodzie. W krajach rozwiniętych dominują biegunki wirusowe. Z wymienionych powodów biegunki bakteryjne są najczęstszymi biegunkami podróżnych.

Zakażenia bakteryjne umiejscawiają się głównie w jelicie grubym, dlatego stolce w biegunkach bakteryjnych zwykle są niezbyt obfite, natomiast zawierają patologiczne domieszki, takie jak śluz, ropę lub krew. Biegunki bakteryjne przenoszą się drogą pokarmową (fekalno-oralną) i są znacznie mniej zaraźliwe niż biegunki wirusowe - do zakażenia potrzebne jest spożycie od kilkuset do kilkudziesięciu tysięcy patogennych bakterii.

Ostre biegunki bakteryjne są często chorobami odzwierzęcymi. Źródłem zakażenia może być nie tylko chory człowiek, ozdrowieniec, który nadal wydala bakterie w kale, czy nosiciel, ale także chore zwierzę, zwierzę nosiciel oraz żywność pochodzenia zwierzęcego. Niektóre bakterie wchodzące w skład prawidłowej flory jelitowej zwierząt są patogenne dla człowieka, np. pałeczki Salmonella występują jako prawidłowa flora w jelitach ptaków (np. kaczek) i gadów.

Ostra biegunka bakteryjna może przebiegać ciężko i prowadzić do rozwoju powikłań. Ponadto naraża społeczeństwo na znaczne straty związane z utraconymi godzinami pracy. Najważniejszymi czynnikami etiologicznymi biegunek bakteryjnych są pałeczki jelitowe: Salmonella enteritidis, wytwarzające toksyny szczepy Escherichia coli (ETEC enterotoxin producing E. coli), Campylobacter jejuni oraz szczepy z rodzajów ShigellaYersinia.

Jak często występuje biegunka bakteryjna?

Na całym świecie ostre biegunki zakaźne są po zakażeniach górnych dróg oddechowych drugim, najczęstszym schorzeniem u osób w każdym wieku. Biegunki bakteryjne występują znacznie częściej w krajach rozwijających się, niż w bogatych krajach rozwiniętych, gdzie warunki sanitarne i higiena żywności są znacznie lepsze. Biegunka bakteryjna jest najczęstszą chorobą osób podróżujących. Praktycznie każda osoba wyjeżdżająca do krajów o niższych standardach higieny na dłużej niż miesiąc doświadcza przynajmniej jednego epizodu ostrej biegunki, zwłaszcza jeżeli wyjeżdża do rodziny i znajomych, a nie do hotelu o wysokim standardzie. Biegunki bakteryjne odpowiadają za zdecydowaną większość, bo aż 80-85% wszystkich biegunek podróżnych.

Biegunki bakteryjne są najczęstsze latem, w odróżnieniu od biegunek wirusowych, które występują najczęściej chłodną porą roku. Pomimo oswojenia społeczeństwa z tym częstym zespołem klinicznym i przez to bagatelizowania jego znaczenia, biegunki bateryjne stanowią bardzo poważny problem, największy w krajach rozwijających się, ale też częsty i istotny w krajach rozwiniętych, w tym w Polsce. Biegunki bakteryjne są bardzo częste i choć zwykle mają łagodny przebieg, są przyczyną licznych hospitalizacji.

Według oficjalnych, z całą pewnością zaniżonych danych (większość chorych z łagodniejszym zatruciem nie zgłasza się do lekarza), w 2013 roku zgłoszono w Polsce ponad 7000 zakażeń pokarmowych wywołanych przez pałeczki Salmonella i hospitalizowano z tego powodu ponad 5000 pacjentów. Najwięcej zachorowań (>1000) wystąpiło w najcieplejszych miesiącach letnich - lipcu i sierpniu. Najczęściej chorowały małe dzieci do 4. roku życia włącznie. W Polsce ostatnio rejestrowano około 400-500 biegunek wywołanych przez Escherichia coli (300-400 hospitalizacji rocznie), nieco więcej kampylobakterioz (400-500 rocznie, w tym 300-400 hospitalizacji) i około 200 jersinioz (100 hospitalizacji). Najwięcej zgłoszono „innych bakteryjnych zakażeń jelitowych” – prawie 10 000, w tym ponad 8000 hospitalizacji, a także „pozostałych bakteryjnych zatruć pokarmowych” (1646, w tym 909 hospitalizacji w 2013 r.).

Łącznie oficjalnie zgłasza się rocznie w Polsce ponad 20 000 ostrych bakteryjnych zakażeń jelitowych i zatruć pokarmowych, które są przyczyną kilkunastu tysięcy przyjęć do szpitala. Rośnie liczba przypadków rzekomobłoniastego zapalenia jelit. Ponieważ jedna hospitalizacja przypada zazwyczaj na kilkunastu chorych z łagodniejszą biegunką bakteryjną, można ostrożnie oszacować, że w Polsce występuje kilkaset tysięcy biegunek bakteryjnych rocznie.

Jak się objawia biegunka bakteryjna?

Przebieg kliniczny biegunki bakteryjnej zależy od jej przyczyny, aczkolwiek trudno jest określić dokładną etiologię biegunki na podstawie samych objawów klinicznych. Identyfikację czynnika sprawczego umożliwiają badania mikrobiologiczne. Najczęstszymi czynnikami etiologicznymi biegunek bakteryjnych są szczepy Salmonella, Shigella, Esherichia coli, Campylobacter, ClostridiumYersinia, a w niektórych rejonach przecinkowiec cholery. Z reguły, w odróżnieniu od biegunek wirusowych, które pochodzą z jelita cienkiego, w których stolce są obfite i wodniste, w biegunkach wywołanych przez bakterie stolce zwykle są skąpe, papkowate oraz zawierają patologiczne domieszki, takie jak śluz, ropa i krew. Dość charakterystyczna dla biegunek bakteryjnych jest nieobecność wymiotów (z wyjątkiem zatruć pokarmowych, np. toksyną gronkowcową). Pomimo wymienionych cech klinicznych biegunek bakteryjnych, ustalenie przyczyny biegunki na podstawie samych objawów klinicznych jest często trudne, a do potwierdzenia etiologii biegunki potrzebne są badania mikrobiologiczne (posiewy kału, badanie na obecność toksyn).

Co robić w przypadku wystąpienia objawów ostrej biegunki bakteryjnej?

Biegunka, jako reakcja organizmu na ostre zakażenie bakteryjne, generalnie wykazuje tendencję do samoograniczania się. Problem terapeutyczny stanowią powikłania biegunki: odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe oraz rozsiew zakażenia. Postępowanie w biegunce bakteryjnej ma na celu przede wszystkim przeciwdziałanie odwodnieniu. Obowiązują trzy podstawowe metody leczenia: nawadnianie doustne (uzupełnianie płynów, aby zapobiec odwodnieniu), kontynuowanie żywienia (co jest szczególnie ważne u chorych z niestabilnym metabolizmem, takich jak małe dzieci, osoby przewlekle chore i starsze, które mają niewielkie rezerwy energetyczne) i farmakoterapia.

Nawadnianie doustne polega na przyjmowaniu dużych ilości płynów, które dobrze się wchłaniają także u chorych na ostrą biegunkę. Płyn nawadniający spełniający te warunki powinien zawierać główny elektrolit pozakomórkowy, czyli sód, oraz glukozę, która ułatwia jego wchłanianie, niezależnie od mechanizmu biegunki. Płyn nie może być zbyt stężony, czyli zawierać zbyt dużo substancji osmotycznie czynnych, elektrolitów i cukrów. Z tego właśnie powodu złym wyborem jest spożywanie bardzo słonego rosołu czy słodkich soków owocowych i napojów gazowanych, np. Cola, które jako roztwory stężone (np. Coca-cola zawiera ponad 10% sacharozy), zamiast nawadniać, mogą na zasadzie osmozy „wyciągać wodę z organizmu” i nasilać biegunkę. Najlepszy skład mają gotowe preparaty przeznaczone do nawadniania doustnego dostępne w aptekach. Poza wymienionymi płynami specjalnie przeznaczonymi do nawadniania chorzy mogą także pić powszechnie dostępne napoje, takie jak: gorzka herbata, mięta, woda mineralna, jogurty naturalne (bez cukru), lekko słodzony kompot jabłkowy oraz zjadać lekkostrawne, lekko posolone zupy, np. marchwiankę czy zupę z ryżem. Płynów trzeba przyjmować dużo, orientacyjnie u dorosłego dodatkowo około 100-200 ml płynów na każdy oddany stolec.

Żywienie w ostrej biegunce. Wbrew dawnym poglądom, które nakazywały wstrzymać się od jedzenia (zgodnie z pozornie logiczną zasadą „mniej na wejściu - mniej na wyjściu”) lub ograniczyć pokarmy do niewielkich ilości lekkostrawnych posiłków, współcześnie uważa się, że chory na ostrą biegunkę powinien spożywać takie same pokarmy, jak przed chorobą. W praktyce wystarczy, by chory regularnie 4-6 razy dziennie jadł to, na co ma ochotę, ponieważ nawet w czasie trwania biegunki część spożytego pokarmu wchłonie się i chociaż częściowo zaspokoi zapotrzebowanie organizmu. Chorzy na biegunkę tradycyjnie preferują lekkostrawne posiłki. Łatwo jest przygotować, np. bułkę z masłem, gotowane ziemniaki z masłem, ryż z pieczonym jabłkiem, kurczaka z grilla czy rybę gotowaną na parze. Bezwzględnie nie wolno stosować głodzenia, czy długich przerw w jedzeniu, co nadal jest często spotykanym postępowaniem, zwłaszcza wśród ludzi starszych. Badania naukowe dowodzą, że prawidłowe, regularne żywienie w czasie trwania ostrej biegunki nie tylko zapobiega niedoborom energetycznym, ale sprzyja regeneracji nabłonka jelitowego, czyli przyśpiesza zdrowienie.

Biegunka bakteryjna zwykle ustępuje samoistnie i najczęściej nie wymaga stosowania antybiotyków czy chemioterapeutyków. Podawanie leków przeciwbakteryjnych w ostrej biegunce bakteryjnej jest potrzebne w określonych sytuacjach klinicznych: krwawej biegunce przebiegającej z gorączką, biegunce z towarzyszącą toksemią, biegunce z rozsiewem zakażenia, biegunce podróżnych, a także, gdy wyizolowany drobnoustrój, np. Clostridium difficile (rzekomobłoniaste zapalenie jelit), zgodnie z rekomendacjami, powinien być leczony. Staramy się nie nadużywać antybiotyków, gdyż ubocznym skutkiem antybiotykoterapii mogą być zaburzenia flory jelitowej i wystąpienie biegunki poantybiotykowej czy rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego.

Jakie leki można zastosować samodzielnie?

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, choremu na biegunkę bakteryjną można podać probiotyki o udokumentowanym działaniu (np. Lactobacillus GG, Saccharomyces boulardii), smektyn, oraz leki hamujące wytwarzanie przez jelita soku jelitowego (racekadotryl). Dorosłym, ale absolutnie nie dzieciom, można podać lek hamujący motorykę przewodu pokarmowego (loperamid). W razie gorączki lub silnego bólu brzucha można doraźnie zastosować paracetamol i leki przeciwskurczowe. Skuteczność podawania tradycyjnych środków, takich jak leki, które miały absorbować toksyny bakteryjne (np. węgiel aktywowany, tanina) nie została potwierdzona, zatem nie ma jakiegokolwiek racjonalnego uzasadnienia ich stosowania. Najważniejszym postępowaniem w biegunce, także bakteryjnej pozostaje nawadnianie doustne i właściwe żywienie Ponieważ ostra biegunka ma tendencję do samoistnego ustępowania w ciągu kilku dni, należy nie dopuścić do rozwoju odwodnienia, zaburzeń elektrolitowych i niedożywienia.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie biegunki bakteryjnej?

Rozpoznanie ostrej biegunki polega na ustaleniu, że doszło do zwiększenia liczby oddawanych stolców, zmiany ich konsystencji na rzadszą oraz obecności patologicznych składników, śluzu, ropy lub krwi. Rozpoznanie biegunki jest zwykle oczywiste dla samego chorego, dlatego lekarz opiera się na wywiadzie. Z kolei do ustalenia czynnika etiologicznego najczęściej potrzebne są badania mikrobiologiczne. Pomocnicze znaczenie ma wywiad dotyczący współistniejących chorób, przyjmowanych leków, podróży czy kontaktów z chorymi na biegunkę. Najważniejsza jest ocena ogólnego stanu chorego i jego nawodnienia oraz przekazanie informacji dotyczących postępowania.

Jakie są metody leczenia biegunki bakteryjnej?

Zagadnienie leczenia biegunki bakteryjnej omówiono w części poświęconej postępowaniu w biegunce. Najważniejsze jest nawadnianie doustne i właściwe żywienie, ponieważ ostra biegunka najczęściej samoistnie ustępuje w ciągu kilku dni, więc przede wszystkim należy przeciwdziałać rozwojowi groźnego odwodnienia i uzupełniać rezerwy energetyczne organizmu. Leków przeciwdrobnoustrojowych w biegunce bakteryjnej nie można stosować rutynowo, lecz należy je podawać w jasno określonych sytuacjach klinicznych, np. biegunka podróżnych czy krwawa biegunka przebiegająca z gorączką. O zastosowaniu leków przeciwbakteryjnych decyduje lekarz. Należy dążyć do ustalenia czynnika etiologicznego, wówczas łatwiej dobrać leczenie przeciwdrobnoustrojowe i jego czas trwania.

Choremu na biegunkę bakteryjną prawie zawsze można podać probiotyki o udokumentowanym działaniu (np. Lactobacillus GG, Saccharomyces boulardii - inne, niesprawdzone probiotyki mogą być nieskuteczne) i smektyn. W łagodzeniu dolegliwości bardzo skuteczne są nowoczesne leki hamujące wytwarzanie soku jelitowego (racekadotryl). Dorosłym, ale absolutnie nie dzieciom, u których mogą prowadzić do zatrucia, doraźnie można podać leki hamujące motorykę przewodu pokarmowego (np. loperamid). Tradycyjne środki (np. węgiel aktywowany, tanina) nie działają, zatem nie powinno się ich stosować. W razie rozwoju ciężkiego odwodnienia konieczne jest nawadnianie płynami podawanymi dożylnie na oddziale pomocy doraźnej lub oddziale szpitalnym.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie biegunki bakteryjnej?

Biegunka bakteryjna jest chorobą, która ustępuje samoistnie. Z definicji ostra biegunka powinna całkowicie ustąpić do 10 dni. Większość chorych na ostrą biegunkę bakteryjną zdrowieje w ciągu 5-7 dni. Przechorowanie ostrej biegunki pozostawia przynajmniej częściową odporność na bakterię, która ją wywołała, natomiast nie chroni przed ostrymi biegunkami wywołanymi przez inne, niespokrewnione drobnoustroje.

Kiedy należy się bezwzględnie zgłosić się do lekarza?

Do objawów „alarmowych”, które wymagają zgłoszenia się do lekarza należą objawy wskazujące na znacznego stopnia odwodnienie, takie jak: suche błony śluzowe (język, spojówki), oddawanie niewielkich ilości moczu lub bezmocz, wybitnie wzmożone pragnienie, zapadnięte gałki oczne. Alarmowymi objawami są także jakiekolwiek zaburzenia stanu świadomości (np. rozdrażnienie, apatia, senność), oddawanie stolców z krwią, silne bóle brzucha oraz brak poprawy po nawadnianiu doustnym.

Co trzeba robić po zakończeniu leczenia biegunki bakteryjnej?

Jeżeli ostra biegunka ustąpiła, a pacjent czuje się dobrze, nie są potrzebne dalsze ograniczenia aktywności życiowej. Przez kilka tygodni po biegunce należy ściśle przestrzegać higieny (to jest myć ręce po korzystaniu z toalety), gdyż ozdrowieńcy mogą wydalać bakterie jeszcze przez jakiś czas (np. kilka tygodni) po ustąpieniu ostrych objawów. Przestrzeganie higieny ma szczególne znaczenie dla osób opiekujących się małymi dziećmi, osobami przewlekle chorymi oraz zatrudnionych przy produkcji i dystrybucji żywności. Osoby takie mogą ze względów sanitarno-epidemiologicznych wymagać odsunięcia od pracy do uzyskania trzykrotnych ujemnych posiewów kału (dotyczy zakażeń szczepami SalmonellaShigella).

Co robić, aby uniknąć zachorowania na biegunkę bakteryjną?

Najlepszym sposobem zapobiegania zakażeniom przewodu pokarmowego jest przestrzeganie zasad higieny oraz zachowywanie dobrych warunków sanitarnych podczas transportu, przygotowywania i przechowywania żywności. Zapobieganie epidemiom polega na skutecznym nadzorze sanitarnym nad żywnością i wodą oraz odsunięciu chorych i nosicieli (np. pałeczek ShigellaSalmonella) od czynności związanych z obrotem żywnością, a także zapobieganiu przenoszeniu się zakażeń z człowieka na człowieka przez dobrą higienę osobistą oraz dezynfekcję skażonych powierzchni i przedmiotów.

05.06.2017
Zobacz także
  • Biegunka wirusowa
  • Biegunka podróżnych
Wybrane treści dla Ciebie
  • Rzekomobłoniaste zapalenie jelit
  • Nosacizna
  • Biegunka podróżnych
  • Zakażenia wywołane przez pałeczki Yersinia (jersinioza)
  • Zespół ślepej pętli jelitowej
  • Zakażenia pałeczką okrężnicy
  • Ropień mózgu
  • Zakażenia pałeczką ropy błękitnej
  • Biegunka infekcyjna
  • Zakażenie gronkowcowe
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta