×
COVID-19: wiarygodne źródło wiedzy

Biegunki wywołane przez pałeczki Salmonella (salmonellozy)


Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym WUM

Co to jest salmonelloza i jakie są jej przyczyny?

Bakterie z rodzaju Salmonella są średniej wielkości, Gram-ujemnymi pałeczkami, które nie wytwarzają zarodników, natomiast mają zdolność przeżywania wewnątrz zakażonych komórek, a ponadto nie niszczy ich zamrożenie. Bakterie te bytują zarówno u ludzi, jak i u zwierząt, i wywołują różne postacie kliniczne chorób. Najgroźniejsze pałeczki duru brzusznego (Salmonella typhi) oraz paradurów (Salmonella paratyphi) namnażają się jedynie w organizmie człowieka i wywołują bardzo ciężką chorobę zakaźną - dur brzuszny, czyli gorączkę durową. Z kolei salmonelle niedurowe, Salmonella bongori i niezliczone odmiany serologiczne pałeczek Salmonella enterica kolonizują przewód pokarmowy licznych gatunków zwierząt i są chorobotwórcze dla ludzi, u których wywołują zapalenie żołądka i jelit, czyli ostrą salmonellozę, klasyfikowaną czasem jako zatrucie pokarmowe.

Dotychczas odkryto ponad 2500 odmian serologicznych pałeczek Salmonella, którym tradycyjnie nadawano nazwy od miast, w których je zidentyfikowano. Wszystkie zakażenia pałeczkami Salmonella zaczynają się od ich spożycia z zanieczyszczonym pokarmem lub wodą. Do zakażenia potrzeba dużej liczby bakterii, od 1000 do 1 000 000, dlatego zwiększona podatność na salmonellozy dotyczy osób o zmniejszonej kwasowości soku żołądkowego (niemowlęta, osoby przyjmujące leki zobojętniające), z zaburzoną florą bakteryjną jelit po antybiotykach lub z uszkodzoną barierą jelitową (np. zapalne choroby jelit, operacje chirurgiczne przewodu pokarmowego).

Salmonellozy są bardzo częste. W 2012 roku wykryto w Polsce zakażenie pałeczkami Salmonella u ponad 9000 osób, najczęściej izolowano szczep Salmonella enteritidis. W 2013 roku zgłoszono w Polsce oficjalnie 7400 ostrych salmonelloz i 7 zgonów z ich powodu. Ponieważ np. w USA, kraju o około 10-krotnie liczniejszej populacji niż Polska, rejestruje się rocznie średnio 168 000 wizyt u lekarza, 15 000 hospitalizacji i 400 zgonów wywołanych przez pałeczki Salmonella, można przypuszczać, że liczba zakażeń w Polsce jest większa niż oficjalnie zgłaszana, szczególnie, że w USA zachorowalność na salmonellozy była największa spośród wszystkich biegunek bakteryjnych, podlegających rejestracji.

Salmonellozy są ważne jako przyczyna biegunki podróżnych. W klimacie tropikalnym salmonellozy występują najczęściej w porze deszczowej, a w klimacie umiarkowanym w miesiącach ciepłych i wówczas wywołują epidemie zatruć pokarmowych. Zachorowalność i śmiertelność z powodu salmonelloz są najwyższe wśród osób w podeszłym wieku, niemowląt oraz chorych w immunosupresji (w tym zakażonych HIV oraz z innymi infekcjami, które powodują upośledzenie funkcji układu odpornościowego, takich jak bartonelloza czy malaria). W odróżnieniu od duru brzusznego, gdzie źródłem choroby jest człowiek, źródłem zakażenia niedurowymi pałeczkami Salmonella są liczne zwierzęta i produkty spożywcze pochodzenia zwierzęcego, najczęściej jaja, drób, niedogotowane lub niedosmażone mięso mielone, nabiał oraz świeża żywność zanieczyszczona odchodami zwierząt (np. sałata).

W latach 80-90 XX wieku najczęstszą przyczyną salmonellozy były kurze jaja. Kury zakażają się od innych ptaków lub w drodze kontaktu z gryzoniami i ich odchodami. Co ciekawe, chore kury nioski, które cierpią na zakażenie jajników i jajowodów przez Salmonella enteritidis, zakażają jaja jeszcze przed powstaniem skorupki, zatem mycie jaj czy ich dezynfekcja z zewnątrz jest nieskuteczną metodą zapobiegania salmonellozie, której zapobiega jedynie właściwa obróbka cieplna jaj przed spożyciem. W konsekwencji do niedawna większość wybuchów zachorowań była wywołana przez spożycie surowych jaj lub produktów spożywczych zawierających jaja niepoddane dostatecznej obróbce cieplnej. Dopiero poprawa warunków sanitarnych na fermach drobiu i w zakładach przemysłu spożywczego oraz edukacja pracowników zatrudnionych przy żywności przyniosły zmniejszenie liczby zachorowań. Zakażeniom za pośrednictwem jaj można zapobiec przez ich gotowanie aż do całkowitego ścięcia się żółtka oraz poprzez pasteryzację potraw z jaj. Ogniskom zachorowań sprzyja centralizacja przetwórstwa spożywczego oraz koncentracja dystrybucji żywności.

Przyczynami epidemii salmonelloz były w ostatnich latach: mleko, odżywki dla niemowląt, produkty zawierające mleko w proszku oraz inne wysoko przetworzone produkty żywnościowe. Duże epidemie były też związane ze świeżą żywnością, taką jak mieszanki sałat oraz pomidory. Produkty te mogą zostać skażone odchodami w jednym miejscu, np. tylko u jednego lokalnego producenta, ale następnie są mieszane celem ujednolicenia jakości i dystrybuowane po całej sieci handlowej, co jest przyczyną masowych zatruć. Niektóre przypadki salmonelloz są wynikiem kontaktu z gadami i płazami, np. wężami, żółwiami czy jaszczurkami hodowanymi jako zwierzęta domowe. Zakażenia te częściej powodują konieczność hospitalizacji i częściej występują u niemowląt niż infekcje pochodzące z innych źródeł.

Jak przebiega ostra salmonelloza?

Zakażenia pałeczkami Salmonella najczęściej przebiegają jako ostre zapalenie żołądka i jelit, czyli ostra biegunka, której nie da się łatwo odróżnić na podstawie samych objawów od innych biegunek bakteryjnych. Po 6-48 godzinach od spożycia skażonego pokarmu lub wody pojawiają się nudności, wymioty i biegunka. Chorzy często skarżą się na kurczowe bóle brzucha oraz gorączkują do 39°C. Stolce biegunkowe są zwykle luźne, niezbyt obfite i najczęściej nie zawierają krwi. W niektórych przypadkach mogą występować obfite wodniste stolce z domieszką krwi albo krwawa biegunka, taka jak w przypadku czerwonki bakteryjnej. Rzadko salmonelloza powoduje objawy przypominające zapalenie wyrostka robaczkowego lub nieswoiste zapalenie jelit.

Ostra salmonelloza jest zwykle chorobą o samoograniczającym się przebiegu. Biegunka ustępuje w ciągu 3-7 dni, a gorączka normalizuje się ciągu 72 godzin. Posiewy stolca dają dodatnie wyniki przez 4-5 tygodni po przechorowaniu, a w rzadkich przypadkach (<1%) dochodzi do rozwoju przewlekłego nosicielstwa, które może utrzymywać się przez ponad rok.

W leczeniu salmonellozy z reguły nie zaleca się stosowania antybiotyków, gdyż nie są konieczne, natomiast mogą przedłużać okres nosicielstwa. Hospitalizacji i leczenia antybiotykami podawanymi dożylnie mogą wymagać niemowlęta, osoby w podeszłym wieku i osoby z obniżoną odpornością (np. biorcy przeszczepów, osoby zakażone HIV), którzy są szczególnie narażeni na odwodnienie i rozsiew zakażenia. Przechorowanie ostrej salmonellozy zwiększa ryzyko rozwoju dyspepsji czynnościowej oraz zespołu jelita drażliwego.

Jak można zapobiegać salmonellozie?

Główną przyczyną zachorowań stała się obecnie przetworzona żywność. Skuteczna profilaktyka zakażeń polega na kontroli sanitarnej każdego etapu produkcji żywności. Warto pamiętać, że nawet skażona żywność staje się bezpieczna po właściwej obróbce cieplnej i dlatego należy odpowiednio przygotowywać potrawy z jaj oraz zwracać szczególną uwagę na mycie surowych kiełków i jarzyn. Wszystkie przypadki salmonelloz należy zgłaszać lokalnym stacjom sanitarno-epidemiologicznym, gdyż dochodzenie epidemiologiczne prowadzone przez służby sanitarne pomaga zidentyfikować i opanować źródło zakażenia.

05.06.2017
Zobacz także
  • Dur brzuszny
  • Zatrucie pokarmowe
Wybrane treści dla Ciebie
  • Zatrucie pokarmowe
  • Różyca
  • Anaplazmoza
  • Dur brzuszny
  • Rzekomobłoniaste zapalenie jelit
  • Legionellozy
  • Zgorzel gazowa (gangrena)
  • Biegunka wirusowa
  • Jersinioza
  • Zespół ślepej pętli jelitowej
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta