Co to jest choroba kociego pazura i jakie są jej przyczyny?
Choroba kociego pazura (ang. cat-scratch fever, cat-scratch disease) jest bakteryjną chorobą odzwierzęcą wywołaną przez Gram-ujemne bakterie Bartonella henselae, rzadko Bartonella clarridgeiae. Choroba jest podostrym lub przewlekłym miejscowym stanem zapalnym węzłów chłonnych, który występuje po zakażeniu skóry, oczu lub błony śluzowej. Człowiek najczęściej ulega zakażeniu po zadrapaniu przez zwierzę-nosiciela, przede wszystkim przez młode koty. Początkowo choroba przebiega bezobjawowo lub tylko z objawami miejscowymi w miejscu zranienia, w postaci zmiany pierwotnej: grudki zapalnej z miejscowym zaczerwienieniem. Następnie dochodzi do powiększenia węzła chłonnego, który zbiera chłonkę z miejsca wniknięcia drobnoustroju. Węzeł chłonny może zropieć, może też dojść do przebicia i samoistnej ewakuacji treści ropnej. U części zakażonych osób po kilku tygodniach pojawia się gorączka i powiększenie węzłów chłonnych, wątroby i śledziony, ewentualnie inne objawy chorobowe, takie jak bóle głowy, pleców, podbrzusza i zmęczenie. Choroba została po raz pierwszy opisana w 1889 przez Henri Parinauda.
Gdzie i jak często występuje choroba kociego pazura?
Choroba kociego pazura występuje na całym świecie, ale jest częstsza w krajach o klimacie ciepłym i wilgotnym. W krajach o klimacie umiarkowanym, takich jak Polska, choroba częściej występuje jesienią i zimą – większość przypadków jest rozpoznawana od września do stycznia. Chorują najczęściej dzieci w wieku do 15 lat. Choroba przenoszona jest przez koty, zwłaszcza młode. W USA częstość występowania choroby kociego pazura wynosi 9,3 na 100 000 osób populacji ogólnej i rocznie około 1000 chorych jest hospitalizowanych z jej powodu. Koty bez objawów choroby mogą być przewlekłymi nosicielami bakterii wywołujących chorobę, natomiast pchły przenoszą chorobę pomiędzy kotami.
Jak się objawia i jak przebiega choroba kociego pazura?
Pierwszym objawem choroby kociego pazura jest grudka lub krosta w miejscu zadrapania (zob. zdjęcie), która poprzedza powiększenie okolicznych węzłów chłonnych o 1–6 tygodni. U zdecydowanej większości zakażonych osób obserwuje się stopniowe powiększanie się pojedynczego, okolicznego węzła chłonnego. U około 20% chorych powiększone są liczne węzły chłonne, co może być widoczne tylko w badaniu USG. Średnica większości powiększonych węzłów chłonnych (80%) wynosi do 5 cm. Węzły chłonne zwykle są tkliwe. Najczęściej powiększone są węzły na szyi, pod pachami, w pachwinach, podżuchwowo, w dole łokciowym lub wewnątrzbrzuszne. Zmiany pierwotnej, grudki lub krostki w miejscu podrapania przez kota należy szukać w dystalnej części kończyny drenowanej przez powiększony węzeł chłonny. Chorzy zwykle nie gorączkują lub mają podwyższoną temperaturę, która tylko u co 10. chorego przekracza 39°C. Około 10–30% węzłów chłonnych ulega zropieniu, większość zmniejsza się do prawidłowej wielkości w ciągu 2–6 miesięcy.
Pierwszym objawem choroby kociego pazura jest grudka lub krosta w miejscu zadrapania / Fot. CDC
Postacią nietypową, występującą u części chorych, jest zakażenie rozsiane, które charakteryzuje się ziarniniakami wątroby i śledziony, zajęciem ośrodkowego układu nerwowego przebiegającym z encefalopatią, czasami drgawkami i zmianami w kościach. Do innych postaci klinicznych choroby kociego pazura należą: zespół oczno-węzłowy Parinauda czyli ziarniniak spojówkowy z powiększeniem węzłów przedusznych po tej samej stronie, zapalenie wsierdzia, zapalenia siatkówki i nerwu wzrokowego lub przedłużająca się gorączka o niejasnej przyczynie. Wymienionym postaciom klinicznym mogą towarzyszyć objawy ogólne: osłabienie, zmęczenie, bóle głowy, brak apetytu, spadek masy ciała, ponadto bóle gardła i powiększenie obwodowych węzłów chłonnych. Osoby z zaburzeniami odporności mogą rozwinąć cięższe postaci zakażenia. Powiększenie węzłów stopniowo ustępuje samoistnie w ciągu 2–6 miesięcy.
Jakie powikłania może powodować choroba kociego pazura?
Choroba kociego pazura w zdecydowanej większości przypadków jest chorobą samo-ograniczającą się, która ustępuje nawet bez leczenia w ciągu maksymalnie 6 miesięcy. Do najczęstszych powikłań choroby należą: zropienie węzła chłonnego z wytworzeniem przetoki, a z powikłań narządowych: zajęcie oka czyli zespół Parinaud’a (najczęstsza postać atypowa choroby kociego pazura), zajęcie siatkówki, które może prowadzić do ślepoty i zapalenie mózgu, które może przebiegać z drgawkami. Do rzadkich powikłań należą zajęcie kości i zapalenie wsierdzia.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie choroby kociego pazura?
Na rozpoznanie choroby kociego pazura zwykle naprowadza wywiad wskazujący na kontakt z młodymi kotami. W badaniu lekarz zwraca uwagę na powiększone węzły chłonne i stara się odnaleźć zmianę pierwotną położoną na skórze okolicy drenowanej przez powiększony węzeł chłonny. Rozpoznanie choroby kociego pazura potwierdzają badania serologiczne. Najczęściej używa się odczynów immunofluorescencji lub ELISA – miano >1:64 wskazuje na świeże zakażenie. Badanie histologiczne węzłów chłonnych nie jest potrzebne. Jeżeli węzeł pobrano ze względu na konieczność wykluczenia choroby rozrostowej, stwierdza się odczyn zapalny z ziarniniakami i ogniskami martwicy. Wykonanie posiewu bakterii Batronella henselae jest technicznie bardzo trudne. Badanie PCR jest dostępne w tylko w referencyjnych laboratoriach. USG i inne badania obrazowe uwidaczniają powiększone hipoechogeniczne węzły chłonne ze zwiększonym unaczynieniem. W badaniu USG u około 30% chorych przy braku dolegliwości brzusznych mogą być również widoczne hipoechogeniczne guzki w wątrobie i śledzionie.
Jakie są metody leczenia choroby kociego pazura?
Leczenie ostrego zakażenia Bartonella henselae polega na podawaniu antybiotyku – azytromycyny – co zwykle prowadzi do szybkiego zmniejszenia węzłów chłonnych. Leczenie miejscowe polega na stosowaniu wilgotnych gorących okładów na powiększone węzły chłonne. Zropiałe węzły w pojedynczych przypadkach wymagają nakłucia i opróżnienia z ropy za pomocą grubej igły. Możliwe jest też całkowite usunięcie zajętego węzła lub węzłów chłonnych.
Czy jest możliwe całkowite wyleczenie choroby kociego pazura?
Tak. Choroba kociego pazura w zdecydowanej większości przypadków jest chorobą samo-ograniczającą się, która ustępuje nawet bez leczenia w ciągu maksymalnie 6 miesięcy, a szybciej po zastosowaniu antybiotyków. Ewentualne zropiałe węzły chłonne i przetoki można usunąć chirurgicznie. Jedynie bardzo rzadkie powikłania choroby kociego pazura mogą mieć trwałe następstwa: zapalenie siatkówki, które może prowadzić do ślepoty i zapalenie mózgu, które może się wikłać padaczką.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia choroby kociego pazura?
Choroba kociego pazura jest najczęściej zakażeniem przebiegającym łagodnie, które nie wymaga jakichkolwiek zabiegów i ograniczeń normalnej aktywności po zakończeniu leczenia.
Co należy robić, aby uniknąć zachorowania na chorobę kociego pazura?
Zapobieganie chorobie polega na unikaniu zadrapań lub ugryzień przez koty i kocięta, a więc poprzez unikanie zakażenia. Narażenia na koty powinny szczególnie unikać osoby w stanie immunosupresji oraz z nieprawidłowościami zastawek serca. Szacunkowo około 1/3 kotów jest zakażonych bakterią Bartonella henselae. Profilaktyka zakażeń kotów polega na stosowaniu środków przeciw pchłom, gdyż to pchły przenoszą chorobę w populacji kotów. Nie są znane przypadki zakażenia od chorego człowieka.
